TAVAF VE ÇEŞİTLERİ

TAVAF

Sözlükte bir şeyin etrafında dönmek ve dolaşmak anlamına gelen "tavaf" kelimesi, bir hac terimi olarak; Hacer- Esved’in yanından veya hizasından başlayarak Kâbe’nin etrafında yedi defa dönmek demektir. Bu dönüşlerin her birine şavt denir. Tavafın, Kâbe’nin etrafında yapılması gerektiği şu âyet-i kerimeden anlaşılmaktadır:

“Ve Beyt-i Atîk’i (Kâbe’yi) tavaf etsinler” (Hac:22/29).   وليطوفوا بالبيت العتيق        

           

  1. TAVAFIN ÇEŞİTLERİ

Haccın hükmü itibariyle farz, vacip, sünnet ve nafile olmak üzere beş çeşit, yapılışı itibariyle "kudüm", "ziyaret", "veda", "umre", "nezîr", "nafile" ve "tahiyyetü'l-mescîd" olmak üzere yedi çeşit tavaf vardır.

Hükümleri ve isimleri farklı olsa da bu tavaflarının hepsinin yapılışları, farzları, vacipleri, şartları ve sünnetleri aynıdır.

 a) Kudüm Tavafı

Sözlükte bir yere gelmek veya varmak anlamına gelen "kudüm" kelimesi, bir hac terimi olarak; "ifrad haccı" yapanların Mekke’ye vardıklarında yaptıkları ilk tavaftır. Yapılması sünnettir.

İfrad haccı niyetiyle ihrama giren ancak Mekke ye uğramadan doğrudan Arafat'a çıkan kimseler ile Arafat vakfesinden önce âdetleri kesilmeyen kadınların kudüm tavafı yapmaları gerekmez.

Kadınlar adetli iken ihram girerler veya ihrama girdikten sonra adet görürlerse  kudüm tavafı yapmazlar. Arafat'a çıkmadan önce temizlenirlerse  kudüm kavafı yaparlar.

İhrama girip Mekke'ye vardıktan sonra hemen kudüm tavafı yapılmayıp Arafat'a çıkıncaya kadar mazeretsiz olarak geciktirmek caiz ise de Mekke'ye varır varmaz yapılması daha faziletlidir. Çünkü Peygamberimiz (a.s.), Mekke’ye vardığında ilk iş olarak abdest almış, sonra da Kabe’yi tavaf etmiştir.[1]

Mekkeliler ve mîkât mahalleri ile Mekke arasındaki bölgelerde ikamet edenler, kudüm tavafı yapmazlar.

Şafii mezhebine göre kıran haccı yapacak olanların da Mekke’ye vardıklarında yapacakları ilk tavaf Kudüm tavafıdır. Çünkü Kıran haccına niyet edenlerin hem hac, hem de umre için bir tavaf ve sa’y yapmaları yeterlidir. Nitekim Sevgili Peygamberimiz;

من أحرم بالحج والعمرة أجزأه طواف واحد وسعي واحد عنهما حتي يحل منهما جميعا

“Hac ve umre ihramına giren kimseye, bunların ihramından çıkıncaya kadar her ikisi için bir tavaf ve bir sa’y yeter”[2] buyurmuşlardır.

Hanefi mezhebine göre "kıran yapan" kişinin hem umre hem de hac amellerini hac ayları içinde aynı ihramla ayrı ayrı yapması gerekir.[3] Dolayısıyla Mekke’ye vardığında yapması gereken ilk tavaf, temettu haccında olduğu gibi umre tavafıdır.[4]

Kudüm tavafının ardından haccın sa’yini yapacak olan erkek ve çocuklar, tavafın ilk üç şavtında "remel" yaparlar. İlgili bölümde keyfiyeti hakkında bilgi verilecek olan remelin yapılması sünnettir. Mekkelilerin remel yapmaları sünnet değildir. Remel yapılan tavaflarda iztıba yapmak ta sünnettir. İztibanın ne şekilde yapılacağı, ilgili bölümde anlatılacaktır.

b)Ziyaret Tavafı

Ziyaret veya diğer adıyla ifâza tavafı, haccın rüknüdür.

            وليطوفوا بالبيت العتيق “Ve Beyt-i Atîk’i (Kâbe’yi) tavaf etsinler.” (Hac:22/29) ayet-i kerimede kast edilenin, bu tavaf olduğu hususunda din bilginleri arasında görüş birliği vardır. Ayette geçen “Tavaf etsinler” emri genel bir ifade olduğu için, Mekkeli olan ve olmayan her hacı adayının mutlaka bu tavafı yapması gerekir.

Ziyaret tavafının geçerli olması için;

a) Arafat vakfesinin yapılmış olması,

b) Belirli bir vakitte yapılması şarttır.

Ziyaret tavafının vakti, Kurban bayramının ilk günü fecr-i sadığın doğması ile başlar. Daha önce yapılması halinde geçerli olmaz. Çünkü bayramın ilk gecesi fecrin doğuşuna kadar olan zaman, aslında Arafat vakfesine tahsis edilmiştir. Bir rükne tahsis edilen zaman içinde başka bir rüknü yerine getirmek caiz olmaz.

Şafiî ve Hanbelî mezheplerine göre zilhicce ayının dokuzunu onuna bağlayan gecenin yarısından itibaren yapılır.[5] Bu görüşün sahipleri şu rivayetleri delil almışlardır:

عَنْ عَائِشَةَ أَنَّهَا قَالَتْ أَرْسَلَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بِأُمِّ سَلَمَةَ لَيْلَةَ النَّحْرِ فَرَمَتِ الْجَمْرَةَ قَبْلَ الْفَجْرِ ثُمَّ مَضَتْ فَأَفَاضَتْ

Hz.Aişe’den rivayet edilmiştir: "Peygamber (s.a.v) Kurban bayramının ilk gecesinde eşi Ümmü Seleme'yi (önceden) gönderdi. O da fecr-i sadıktan önce şeytanı taşladı, sonra da gidip ziyaret tavafını yaptı.”[6]

 Ziyaret tavafının bayramın ilk üç günü içinde yapılması sünnettir. Ömrün sonuna kadar her hangi bir vakitte yapılabilir. Ancak mazeret olmadan üçüncü günden sonraya bırakılması mekruhtur. Bu hususta din bilginleri arasında görüş ayrılığı yoktur.

İmam Ebu Hanife’ye göre farz tavafın, bayramın ilk üç gününde yapılması vaciptir. Bu günlerde yapılamayan farz tavaf daha sonra yapılabilir, ancak vacip terk edildiği için dem gere kir.

Diğer müçtehitlere göre farz tavafın son vakti için bir zaman belirlenmemiştir. Ömrün sonuna kadar yapılabilir. Bu görüşte olanlar, şu hadis-i şerîf'i delil almışlardır:

عَن قَالَ رَجُلٌ لِلنَّبِيِّ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ زُرْتُ قَبْلَ أَنْ أَرْمِيَ قَالَ لَا حَرَجَ قَالَ آخَرُ حَلَقْتُ قَبْلَ أَنْ أَذْبَحَ قَالَ لَا حَرَجَ قَالَ آخَرُ ذَبَحْتُ قَبْلَ أَنْ أَرْمِيَ قَالَ لَا حَرَجَ

Abdullah b.Abbas (r.a) tan rivayet edilmiştir:

Sahabeden biri Hz.Peygamber’e;:

-"Şeytan taşlamadan ziyaret tavafını yaptım, (olur mu?" diye sordu. Hz. Peygamber (a.s),

"Zararı yok, (olur)" cevabını verdi.

Bir başka sahâbî,

-"Kurban kesmeden tıraş oldum, ( olur mu)" diye sordu. Hz. Peygamber (a.s.),

-"Zararı yok, (olur)" buyurdu.

Bir başka sahâbî,

-"Şeytan taşlamadan kurban kestim (olur mu) diye sordu. Hz. Peygamber (a.s.),

-"Zararı yok (olur) buyurdu".[7]

Bu rivayette de görüleceği gibi hac amellerinin birbirinden önceye alınmasından veya sonraya bırakılmasından dolayı her hangi bir ihlal söz konusu olmamakta ve ceza terettüp etmemektedir. Kaldı ki ziyaret tavafının son vaktini belirleyen bir delil de mevcut değildir.

c) Veda Tavafı

Mekkeli olmayan ve mîkât mahalleri ile Mekke arasındaki bölgelerden birinde ikamet etmeyen (âfakî) hacıların Mekke’den ayrılmadan yapmaları gereken son tavafa veda veya sader tavafı denir. "Sader" kelimesi ayrılma anlamına gelir.

Veda tavafı, haccın aslî vaciplerinden biridir.[8]

İmam Malik’e göre veda tavafı ise sünnettir.

Hac menasikini tamamlayıp Mekke’den ayrılacak olan hacılar, Kabe-i muazzama ile vedalaşmak üzere veda tavafını yaparlar. Sevgili Peygamberimiz;

لَا يَنْفِرَنَّ أَحَدٌ حَتَّى يَكُونَ آخِرُ عَهْدِهِ بِالْبَيْتِ

           

            “(Sizden) biri, son olarak Kâbe’yi ziyaret etmeden (Mekke’den) ayrılmasın”[9] buyurmuştur.

Mekkelilerin ve Hıll bölgesi sakinlerinin "veda tavafı" yapmaları gerekmez. Yapmaya başlamaları durumunda da bu tavafı tamamlamaları gerekir. Çünkü başlanan bir ibadeti -nafile bile olsa - tamamlamak vaciptir.

Âfâkî olup da Kurban bayramının üçüncü gününden önce Mekke'de sürekli ikamete niyet edenler de veda tavafı yapmazlar. Bu hususta görüş birliği vardır.

İmam Ebû Hanîfe’ye göre bayramın üçüncü gününden sonra Mekke’de sürekli ikamete niyet eden âfâkîlerin  "veda tavafı" yapmaları vaciptir.

Veda tavafını yapmadan yola koyulan kimse, mîkât mahallini geçmemişse dönüp tavafını yapması gerekir. Mîkat mahallini geçmişse artık dönmesi gerekir. Vacibi terk ettiği için dem cezası gerekir.

Eğer Mîkat sınırını geçtikten sonra dönüp veda tavafı yapmak isterse, mîkât mahallinde umre ihramına girer, umreyi tamamlar, sonra "veda tavafı" yapar, böylece dem cezasından kurtulmuş olur.

            Adet ve loğusa halindeki kadınların veda tavafı yapmaları vacip değildir. Veda tavafı yapmadan Mekke'den ayrılabilir. Ancak bu durumdaki kadınların, Mescid-i Haram’ın kapısına gelip, dua ederek ayrılmaları müstehaptır.

Veda tavafını yapacak olan kişi, "veda tavafı" diye belirlemeden sadece tavafa diye niyet etse  yeterlidir. Bir kimse farz tavaftan sonra nafile bir tavaf yapmış ise, veda tavaf yapma imkanı bulamadan Mekke'den ayrıldığı takdirde, yaptığı nafile tavaf veda tavafı yerine geçer, her hangi bir şey lazım gelmez.

Veda tavafını yaptıktan sonra hemen Mekke’den ayrılmak sünnet ise de ayrılmayıp bazı işlerle meşgul olsa yeniden veda tavafı yapması gerekmez.[10]

Şafii mezhebine göre, veda tavafının, bütün işler bitirildikten sonra tam yola koyulmak üzere iken yapılması ve yapıldıktan hemen sonra a dönüş yolculuğuna başlanması vaciptir.

Tavaftan hemen sonra yola koyulmayıp mazeretsiz olarak bekleyen veya eşya satın almak, borç ödemek, arkadaşa uğramak, hasta ziyaret etmek gibi yolculukla ilgili olmayan bazı işlerle meşgul olan kimsenin veda tavafını yeniden yapması gerekir. Ama tavaftan sonra, erzak satın almak, eşyayı bagaja vermek gibi yolculukla ilgili bazı işlerle meşgul olan kimsenin –araya fasıla girmiş olsa bile- yeniden tavaf yapması gerekmez.[11]

Veda tavafı yaptktan sonra, sevgili Peygamberimizin yaptığı gibi iki rekat namaz kılar, başkalarına sıkıntı vermeyecek ve izdihama sebep olmayacak ise ve imkan bulursa Hacer-i Esved ile Kâbe’nin kapısı arasında bulunan ve Mültezem denen yere gelir, sağ eli Kâbe’nin kapısına, sol eli de Hacer-i Esved’e doğru açarak göğsünü ve yüzünü Kâbe’nin duvarına dayar ve bu vaziyette dua eder.

Mültezem’de bu şekilde  dua etme konusunda sahabeden Amr b. Şuayb şöyle demiştir:

ِ طُفْتُ مَعَ عَبْدِ اللَّهِ فَلَمَّا جِئْنَا دُبُرَ الْكَعْبَةِ قُلْتُ أَلَا تَتَعَوَّذُ قَالَ نَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ النَّارِ ثُمَّ مَضَى حَتَّى اسْتَلَمَ الْحَجَرَ وَأَقَامَ بَيْنَ الرُّكْنِ وَالْبَابِ فَوَضَعَ صَدْرَهُ وَوَجْهَهُ وَذِرَاعَيْهِ وَكَفَّيْهِ هَكَذَا وَبَسَطَهُمَا بَسْطًا ثُمَّ قَالَ هَكَذَا رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهم عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَفْعَلُهُ ُ

 “(Ashaptan) Abdullah’la birlikte tavaf yaptık. Kâbe’nin arka tarafına geldiğimizde kendisine istiazede bulunmayacak mısın? dedim. Cehennem ateşinden Allah’a sığınırız dedi. Sonra tavafa devam etti, Hacer-i Esved'i istilam etti. Hacer-i Esved ile Kâbe’nin kapısı arasında durdu. Kollarını iki yana açarak göğsünü, yüzünü ve (yan tarafa açılmış) kollarını Kâbe’nin duvarına yasladı. Sonra da; Resulüllah (s.a.v) in böyle yaptığını gördüm dedi.[12]

Mültezem’den sonra Hatim’e gider, altın oluğun altında durup dua eder, daha sonra zemzem suyu içerek Kabe’den ayrılır.[13]

d)Umre Tavafı

Umre tavafı bütün mezheplere göre umrenin farzlarından biridir. Bu tavafın ilk dört şavtı rükündür. Yedi şavta tamamlanması ise vaciptir. Umre tavafının vakti, umre ihramına girilmesinden sonra başlar. Sonu için bir yoktur. Umre ihramında iken her hangi bir vakitte yapılabilir.[14]

e) Nezir Tavafı

Kâbe’yi tavaf etmeyi adayan kimsenin bu adağını yerine getirmesi vaciptir. Tavafı ne zamana yapacağına dair bir kayıt koymuşsa bu kayda riayet etmesi; bir kayıt koymamışsa, tavafı uygun bir zamanda yapması gerekir.

f) Nafile Tavaf

Mekke’de bulunulan süre içinde farz ve vacip tavaflar dışında yapılan tavaflara nafile (tatavvu)  tavafı denir. Nafile tavaf yapmak, nafile umre yapmaktan daha faziletlidir. Mekke’de bulunan kimselerin bir umre için harcayacakları zaman kadar nafile tavaf yapmaları, umre yapmalarına nispetle daha fazla sevap kazanmalarına vesile olur.[15]

Sahabeden Abdullah b. Abbas, tâbiînden Atâ b. Ebî Rebah, Said b. Cübeyr ve Mücâhid b. Cebr’în görüşlerine göre; Mekkeli olmayanların Mekke'de bulundukları süre içinde Mescid-i Haram’da nafile namaz kılmaktan çok nafile tavaf yapmaları daha faziletlidir. Mekkelilerin Mescid-i Haram'da namaz kılmaları daha  faziletlidir.[16]  

g)Tahiyyetü'l-Mescid Tavafı

Kudüm tavafı, ziyaret tavafı, umre tavafı, veda tavafı ve nezir tavafı yapmak durumunda olmayan kimselerin Mescid-i Haram’a her gittiklerinde "Tahiyyetü'l-Mescid" tavafı yapmaları müstehaptır.

Yukarıda sayılan tavaflardan birinin yapılması halinde bu tavaf, "Tahiyyetü'l-Mescid"  tavafı yerine de geçer.[17]

 2. TAVAFIN GEÇERLİ OLMASININ ŞARTLARI

a) Niyet

Tavafın geçerli olması için niyet etmek şarttır. Niyetsiz yapılan tavaf geçerli olmaz. Ancak niyette farz tavaf, umre tavafı, veda tavafı şeklinde belirleme yapılmayıp  mutlak olarak "tavaf yapmaya" niyet edilse  geçerli olur. Mesela farz tavafı yapmak isteyen bir kimse "farz tavafı yapmaya niyet ettim" değil de "tavaf etmeye niyet ettim" dese bu tavaf farz tavaf olarak geçerli olur.

Şafiî mezhebine göre "ziyaret" ve "kudüm" tavafı için niyet şart değildir. Çünkü hacca niyet edilirken bu tavaflara da niyet edilmiş olur. Bu ikisinin dışındaki tavaflar için niyet etmek şarttır.

Niyetin Hacer-i Esved hizasında yapılması vaciptir. Tavaf yapacak kimse, Hacer-i Esved'i geçtikten sonra niyet etse, yaptığı bu şavt geçerli olmaz. Şavtı tamamlamadan geri dönüp tekrar Hacer-i Esved hizasına gelirse, bu niyet geçerli olur. Geri dönmezse  yaptığı ilk geçerli olmaz, bundan sonra yapacağı şavt, ilk şavt olur.

b) Tavafı Belirlenen Vakitte Yapmak.

Kudüm tavafı, hac ihramına girdikten sonra ve Arafat vakfesinden önce,

Umre tavafı, ihrama girdikten sonra;

Ziyaret tavafı, kurban bayramının birinci günü fecr-i sadığın doğuşundan sonra,

Veda tavafı, hac menâsikinin tamamlanmasından sonra yapılır.

Şafiî ve Hanbelî mezheplerine göre ziyaret tavafı, zilhiccenin dokuzunu onuna bağlayan gecenin yarısından itibaren yapılabilir.

c) Tavafı Kâbe’nin çevresinde ve Mescid-i Haram’ın içinde yapmak.

Kabe'nin etrafında (metafta) veya metafı çevreleyen kapalı kısımlarda ve bunraların üst katlarında yapılması gerekir. Mescid-i Haram’ın dışından dolanarak yapılan tavaf geçerli olmaz.

d) Tavafın en az dört şavtını yapmak.

Hanefî mezhebine göre tavafın ilk dört şavtı farz, tavafı yedi şavta tamamlamak vaciptir. Dört şavtı yapan kimsenin  tavafı geçerli olan, eksik kalan şavtlar usulünce telafi edilir.[1] Şafiî, Malikî ve Hanbelî mezheplerinde ise tavafı yedi şavt olarak farzdır. Bu mezheplere göre bir şavtın eksik bırakılması durumunda tavaf geçerli olmaz ve bunun sadaka vererek telafisi de mümkün değildir. Eksik kalan şavtın tamamlanması gerekir.[2]

Yazar Eğlen Radyo

Sizlerin dini ve islami yönden gelişmeniz ve eksikliklerinizi gidermeniz için yazılar yazmaktayım,sitemizi sizler için geliştirmekteyim.Sitemden hiçbir şekilde maddi gelir sağlamamaktayım.Derdim insanların islami yönden eksikliklerini gidermek Allah rızasını kazanmaya çalışan bir site yöneticisi ve yazarım.