Haccın farzları vacipleri ve sünnetleri

HACCIN FARZLARI, VACİPLERİ VE SÜNNETLERİ

   1. Farz, Şart, Rükün, Vacip Ve Sünnet Terimlerinin Anlamı

"Farz", kesin ve bağlayıcı bir delil ile yapılmasını istenen fiil ve amellere denir.

"Vâcip", kesin olmayan bir delil ile yapılması istenen fiil ve amellere denir.

Fakihlerin çoğunluğuna göre farz ile vacip arasında fark yoktur.

Hanefîlere göre, farz ile vacip farklı şeylerdir. Farz; Kur’ân veya mütevâtir sünnet ile açık bir şekilde yapılması emredilen fiil ve amellerdir. Farzı yapan sevap kazanır, özürsüz olarak terk eden günahkâr olur. Vacibi yerine getiren de sevap kazanır, özürsüz olarak terk eden günahkâr olur..

Farz olsun vacip olsun her iki görevin de yapılması zorunludur. Yerine getirilmesinin gerekliliği bakımdan ikisi arasında bir fark bulunmadığı için Hanefîler vacibe amelî farz demişlerdir.

Kesin olmayan bir delil ile sabit olduğu için vâcibi inkar eden kâfir olmaz. Farzı inkar eden kâfir eden ise kâfir olur.[1]

Farzlar, şart ve rükün olmak üzere iki kısma ayrılır:

"Şart", hükmün varlığı kendisine dayanan şeydir. Şart bulunmazsa hüküm de bulunmaz, ancak şartın bulunması hükmün bulunmasını gerektirmez. Meselâ abdest namazın şartıdır, abdest bulunmazsa namaz olmaz, ancak abdestli olunca namaz kılınmış sayılmaz. Aynı şekilde, ihram haccın şartıdır. İhrama girilmeden haccın diğer farzları geçerli olmaz.

Şartları ya Allah ve peygamberi yada insanların kendileri koyar. Mesela evlenme akdînde en az iki tanığın bulundurulması, zekatta nisâp miktarına ulaşan malın üzerinden bir yıl geçmesi, namaz kılabilmek için abdest alınması, hac yapabilmek için ihrama girilmesi Allah ve peygamber tarafından belirlenmiştir (şer’î şart). Bir kimsenin, “Şu işim olursa fakirlere yüz milyon lira sadaka vereceğim” demesi, bir yerin sadece mesken olarak kullanmak üzere kiralanması insanların kendilerinin koydu şarttır (ca’lî şart).

Rükün, ibâdetlerin ve akitlerin aslî unsurlarına denir. Mesela namaz ibadetinde, kıyam, kıraat, rüku ve secde rükündür. Aynı şekilde hac ibadetinde Arafat vakfesi  ve ziyaret tavafı rükündür.

Şartlar, rükünlerden önce yapılır. Şartlar yerine getirilmeden rükünler geçerli olmaz.

 Sünnet, bir fıkıh terimi olarak farz ve vâciplerin dışında Peygamberimizin yaptığı ve müslümanlardan da yapmasını istediği görevlerdir.

Farz olsun, vacip olsun sünnet olsun, her ibadetin kendi içinde farzları, vacipleri ve sünnetleri vardır.

Bir ibadetin farzı (şart veya rüknü) olan bir görev terk edilirse o ibadet geçerli olmaz. Mesela namazın abdestli olarak kılınması farzdır. Abdestsiz kılınan namaz geçerli değildir, yeniden kılınması gerekir. Aynı şekilde hacda ihrama girmek farzdır. İhrama girmeden hac yapılsa veya Arafat vakfesi veya ziyaret tavafı yapılmasa o hac geçerli olmaz, yeniden yapılması gerekir.

Bir ibadetin vâcibi terk edilirse o ibadet bâtıl olmaz, bir kefaret veya ceza ile telâfi edilebilir. Mesela üç veya dört rekatlı bir namazda ilk iki rekattan sonra oturmak vaciptir. Bir kimse oturmadan üçüncü rekata kalkıverse namaz batıl olmaz, namazın sonunda "sehiv secdesi" ile bu eksiklik telafi edilir. Aynı şekilde hacda Müzdelife vakfesi vaciptir. Bu görev terk edilse hac batıl olmaz, bu eksiklik dem ile (bir koyun veya keçi kurban etmekle) telafi edilebilir. Hacda terk edilen bir vacip usulüne göre iade edilirse her hangi bir ceza gerekmeden telafi gerçekleşmiş olur.

Bir ibadetin sünnet terk edilirse o ibadet batıl olmaz, sevabında eksilme olur. Mesela bir kimse namazda sübhâneke duasını okumasa namaz geçerli olur. Aynı şekilde hacda bayram günlerinde Mina'da kalmak sünnettir. Bir kimse bu sünneti terk etse, bir ceza gerekmez, haccı geçerli olur, ancak sünnet sevabından mahrum kalır. [2]

   2. Haccın Farzları (Şartları Ve  Rükünleri)

Haccın farzlarını iki grup altında toplamak mümkündür: Haccın müstakil farzları (şartları ve rükünleri), haccı oluşturan menâsikin kendi içindeki farzları (şartları ve rükünleri).

Önce haccın farz, vacip ve sünnetleri sadece  maddeler halinde sayılacak, daha sonra ilgili yerlerde detaylı olarak anlatılacaktır.

  a) Haccın müstakil farzları (şartları ve rükünleri)

Hanefî mezhebine göre haccın bir şartı iki rüknü vardır. Şartı, ihrama girmek, rükünleri ise Arafat'ta vakfe yapmak ve Kabe'yi tavaf etmektir.

Şâfiî mezhebine göre;

a) İhrama girmek (niyet),

b) Arafat'ta vakfe yapmak, 

c) Ka'be'yi tavaf etmek,

d) Sa'y yapmak,

e) Saçları tıraş etmek veya kısaltmak,

f) Bu rükünlerin çoğu (en az dördü) arasında tertibe uymak haccın rükündür.[3]

Mâlikî mezhebine göre;

a) İhrama girmek,

b) Arafat'ta vakfe yapmak,

c) Kabe'yi tavaf etmek,

d) Sa'y yapmak haccın rüknüdür.

Rükünlerin tamamı, usulüne göre yapılmadıkça, ceza ve kefâret ödemekle hac sahih olmaz. Eksik kalan rüknün tamamlanması veya haccın kazâsı gerekir.

  b) Hac menâsikinin farzları (şartları ve rükünleri)

1. İhramın Rükünleri 

a) Niyet

b) Telbiye

2. Tavafın Geçerli Olmasının Şartları

a) Niyet

b) Şavtların en az dördünü yapmak

c) Tavafı Ka'be'nin etrafında ve Haremin içinde yapmak

d) Tavafı zamanında yapmak

Ayrıca Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre şunlar da tavafın sahîh olmasının şartıdır.

a) Cünüp, adetli ve nifâs olmamak  ve tavafı abdestli yapmak

b) Avret yerlerini örtmek

c) Tavafı Kabe'yi soluna alarak sağdan yapmak

d) Tavafa Hacer-i Esved hizasından başlamak

e) Tavafı Hatîm'in dışından dolanarak yapmak

f) Ziyaret, Umre ve Veda tavaflarını yedi şavta tamamlamak

Bunlar Hanefî mezhebine göre vâciptir.

3. Sa'yin Geçerli Olmasının Şartları

a) Umre sa'yini, ihramlı olarak umre tavafından sonra yapmak.

b) Hac Sa'yini, ihrama girdikten sonra geçerli bir tavafın peşinden yapmak.

c) Hac sa'yini, hac ayları içinde yapmak.

d) Geçerli bir tavaftan sonra yapmak.

e) Sa’yi Safa ve Merve tepeleri arasında yapmak.

f) Sa'ye Safâ tepesinden başlayıp Merve tepesinde bitirmek.

g) Sa'yin en az dört şavtını yapmak (rükün)

   Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre yedi şavta tamamlamak rükündür.

4. Arafat Vakfesinin Geçerli Olmasının Şartları

a) Hac için ihrama girmiş olmak

b) Vakfeyi Arafat dağında yapmak

c) Vakfeyi arefe günü güneşin tepe noktasına gelmesinden bayramın birinci günü fecr-i sadık'a kadar olan zamanda yapmak

Mâlikîlere göre az da olsa geceleyin vakfe yapmak.

5. Ziyaret Tavafının Geçerli Olmasının Şartları

a)  Arafat vakfesinin yapmış olmak

b) Bayramının birinci günü fecri sadıktan sonra yapmak.

Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine göre ziyaret tavafı, gece yarısından itibaren yapılabilir.

6. Müzdelife Vakfesinin Şartları

      a) Hac için ihramlı olmak

      b) Arafat Vakfesini yapmış olmak

      c) Vakfeyi Müzdelife sınırları içinde yapmak

      d) Belirli zamanda yapmak.

6. Şeytan Taşlamanın Geçerli Olmasının Şartları

      a) Taşları kümelere fırlatarak atmak

      b) Atılacak şeylerin taş gibi üzerine secde edilebilen şeyler olması

      c) Taşları birer birer atmak

      d) Taşları kümelerin üzerine veya yakınına düşürmek

      e) Taşların atılan yerlere atanın fiili sonucu ulaşmış olması

      f) Gücü yetenin taşları bizzat kendisinin atması

      g) Taşları belirlenen zamanda atmak

7.  Sa'yin Geçerli Olmasının Şartları

a) Sa'yi ihrama girdikten sona yapmak

b) Haccın sa'yini hac ayları başladıktan sonra yapmak

c) Sa'yi muteber (geçerli ve cezasız) bir tavaftan sonra yapmak

d) Şavtların en az dördünü yapmak

e) Sa'ye Safâ'dan başlamak

8. Veda Tavafının Geçerli Olmasının Şartları

      a) Ziyaret tavafının yapılmış olması

      b) Niyet

  3.  HACCIN  VACİPLERİ

Haccın vaciplerini iki grup altında toplamak mümkündür: Haccın müstakil vacipleri, haccı oluşturan menâsikin kendi içindeki vacipleri.

a) Haccın Müstakil Vacipleri

1. Sa'y yapmak

2. Müzdelife'de vakfe yapmak

3. Şeytan taşlamak

4. Saçları tıraş etmek veya kısaltmak

5. Veda tavafı yapmak.

Bu tavafın vacip olabilmesi için;

a) Haccetmiş olmak

b) Hacceden kimsenin âfâkî olması

c) Kadınların âdet ve nifas halinde bulunmaması şarttır.

Veda tavafı Şâfiî ve Mâlikî mezheplerine göre sünnettir.

Şâfiî mezhebine göre;

1. Mikât sınırlarından ihrama girmek (niyet)

2.  Cemrelere taş atmak

3. Müzdelife'de vakfe yapmak

4. Bayramın 1, 2 ve 3. günlerinde Mina'da gecelemek

5. İhram yasaklarından kaçınmak[4]

b) Hac Menâsikinin Kendi İçindeki Vacipleri

                       

1. İhramın Vacipleri

                            a) İhrama mîkât denilen sınırları geçmeden girmek

                            b) İhram yasaklarından sakınmak

                       

2. Tavafın Vacipleri

                            a) Cünüp, adetli ve nifâs halinde olmamak  ve tavafı abdestli yapmak

    b) Avret yerlerini örtmek

    c) Tavafı Kabe'yi soluna alarak yapmak

    d) Tavafa Hacer-i Esved hizasından başlamak

    e) Tavafı Hatîm'in dışından dolanarak yapmak

    f) Ziyaret, Umre ve Veda tavaflarını yedi şavta tamamlamak

Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre yukarıda zikredilenler tavafın vacipleri değil, geçerli olmasının şartlarıdır.

   h) Sağlığı elverişli olan kimsenin tavafı yürüyerek yapması

   ı) Tavaf namazı kılmak.

Bu iki görev, Hanefî ve Malikî mezheplerine göre vacip, Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine göre sünnettir.

Ebû Hanîfe'ye göre ziyaret tavafının  kurban bayramının 3. günü güneş batıncaya kadar, İmam Mâlik'e göre Zilhicce ayı içinde yapılması vaciptir.

3. Arafat Vakfesinin Vacibi

Gündüzden Arafat'a gelen kimsenin güneş batıncaya kadar Arafat'ta beklemesi.

Şâfiîlere göre sünnettir. göre

4. Müzdelife Vakfesinin Vacibi

İmam Ebû Hanîfe ve İmam Muhammed'e göre akşam ve yatsı namazlarının Müzdelife'de yatsı vaktinde birleştirilerek kılınması vacip, Ebû Yusuf ile Şâfî, Mâlikî ve Hanbelî Mezheplerine göre sünnettir.

5. Mina'daki Vacipler

   a) Temettu ve Kıran haccı yapanların hedy kurbanı kesmeleri

   b)  Hedy kurbanını, bayram günlerinde ve Harem bölgesinde kesmek

   

6. Tıraş Olmanın Vacipleri

      a) Bayramın üçüncü günü güneş batımdan önce tıraş olmak Ebû Hanîfe'ye göre vacip, İmam Muhammed ve İmam Ebû Yusuf ile Şâfiî ve Hanbelî mezheplerine göre sünnettir.

      b) Harem bölgesinde tıraş olmak veya saçları kısaltmak Ebû Hanîfe ve İman Muhammed ile Şâfiî, Malikî ve Hanbelî mezheplerine göre vacip, Ebû Yusuf'a göre sünnettir.

      c) Hanefî mezhebine göre başın en az dörtte birinin tıraş etmek, Malikî ve Hanbelî mezheplerine göre başın tamamını tıraş etmek veya saçların tamamını kısaltmak,  Şâfiî mezhebine göre en az üç saç teli kesmek vaciptir.

e) Hanefî mezhebine göre cemrelere her gün atılacak taşları eksiksiz ve belirlenen zamanda atmak vacip, Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî mezheplerine göre sünnettir.

                           

                        5. Sa'yin Vacipleri

    a) Sağlığı elverişli olanların Sa'yi yürüyerek yapması

                            b) Sa'yi yedi şavta tamamlamak

Yukarıda zikredilen vaciplerden biri terk edilirse hac sahih olur ancak terkinden dolayı ceza gerekir, telafi edilirse ceza düşer.

4. HACCIN SÜNNETLERİ

Haccın sünnetlerini iki grup altında toplamak mümkündür: Haccın müstakil sünnetleri, haccı oluşturan menâsikin kendi içindeki sünnetler.

a) Müstakil Sünnetler

1. Kudüm tavafı

            2. Mekke, Arafat ve Mina'da hutbe okunması.

            3. Arefe gecesi Mina'da gecelemek

            4. Bayram gecesi Müzdelife'de gecelemek

            5. Bayram günlerinde Mina'da kalmak.

            Diğer mezheplere göre vaciptir.

b) Hac Menâsikinin Kendi İçindeki Sünnetler

Hac menâsikinin kendi içindeki sünnetler ilgili kısımlarda anlatılacaktır.

Yazar Eğlen Radyo

Sizlerin dini ve islami yönden gelişmeniz ve eksikliklerinizi gidermeniz için yazılar yazmaktayım,sitemizi sizler için geliştirmekteyim.Sitemden hiçbir şekilde maddi gelir sağlamamaktayım.Derdim insanların islami yönden eksikliklerini gidermek Allah rızasını kazanmaya çalışan bir site yöneticisi ve yazarım.